AMSTERDAM, NEDERLAND: In februari 2023 diende de Stichting Farma ter Verantwoording (FtV) een dagvaarding in tegen AbbVie Nederland en AbbVie Inc (wereldwijd), omdat het bedrijf onrechtmatig had gehandeld door buitensporige winsten te maken op een geneesmiddel tegen reumatoïde artritis, adalimumab (Humira). Het bedrijf behaalde 2003-2024 wereldwijd een duizelingwekkende omzet van $231 miljard met Humira. In Nederland heeft AbbVie in de periode 2004-2018 een omzet van €2,1 miljard behaald; volgens FtV is er daarvan €1 miljard aan buitensporige winst verdiend door AbbVie. Nu zullen rechters gaan beslissen of AbbVie onrechtmatig handelde.
“Ieders gezondheid is onbetaalbaar; helaas hebben gezondheidssystemen grenzen”, zegt Wilbert Bannenberg, voorzitter van FtV. “Bedrijven handelen onrechtmatig wanneer ze geneesmiddelen prijzen zo hoog maken dat dit leidt tot excessieve winsten en verdringing van zorg. Wij berekenden dat de excessieve winsten op Humira in Nederland zich vertalen in het verlies van 13.950 gezonde levensjaren. Dit is een inbreuk op het mensenrecht op gezondheid.”
Adalimumab (Humira, bekend als het ‘Zwitserse zakmes’ onder de medicijnen) is een effectieve behandeling voor reuma, psoriasis en vele andere ontstekingsaandoeningen. Het was jarenlang het meest verkochte en winstgevende geneesmiddel in Nederland en de rest van de wereld. De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) bracht in april een rapport uit over hoge geneesmiddelenprijzen tijdens octrooimonopolies en merkte op dat de uitgaven per patiënt per jaar voor adalimumab na het octrooiverlies in Nederland met bijna 90% daalden, van €10.400 tijdens de octrooiperiode tot €1.300 toen generieke concurrentie werd geïntroduceerd.
In de dagvaarding stelt FtV dat AbbVie haar dominante positie op de markt heeft misbruikt om buitensporig hoge winsten te maken. Die buitensporige winst werd berekend door van Humira’s omzet de R&D-kosten (11%) en de productie- en distributiekosten (11%) af te trekken (beide cijfers zoals onthuld door AbbVie aan het Amerikaanse Congres), en een ‘eerlijke’ winst van 29% van de omzet van het medicijn, waardoor de resterende 49%, oftewel €1 miljard, aan buitensporige winst in Nederland overbleef. Dit is gebaseerd op een rapport van gezondheidseconomen.
De kern van deze zaak is de vraag of er grenzen zijn aan wat een bedrijf mag vragen voor innovatieve nieuwe medicijnen; FtV vraagt de rechtbank om te verklaren dat AbbVie’s buitensporige winstonttrekking aan het Nederlandse gezondheidszorgsysteem onrechtmatig was. Farmaceutische bedrijven schenden hun zorgplicht wanneer ze misbruik maken van marktexclusiviteiten (bedoeld als stimulans voor innovatie van noodzakelijke medicijnen) door buitensporige winsten te behalen. De rechtszaak van FtV is gebaseerd op onrechtmatige daad (schending van de ongeschreven zorgplicht ofwel de maatschappelijke betamelijkheid), mensenrechten (schending van het recht op gezondheid) en mededingingsrecht (misbruik van een economisch dominante positie). Als de zaak wordt toegewezen, zou dit ’s werelds eerste succesvolle rechtszaak zijn over het recht op gezondheid en buitensporige winsten.
FtV heeft het verweer van AbbVie transparant op haar website gepubliceerd.
De lange termijndoelen van FTV zijn om wettelijk afdwingbare regels op te stellen die ervoor zorgen dat medicijnen eerlijk en maatschappelijk aanvaardbaar geprijsd zijn; deze regels moeten farmaceutische bedrijven verplichten om transparantie te betrachten over de kosten van onderzoek en ontwikkeling, het aandeel van overheidsfinanciering en winstmarges.
De zaak van FTV wordt op 9 mei 2025 van 9.30 tot 12.30 uur publiekelijk behandeld in de Rechtbank van Amsterdam, Parnassusweg 280. Toevallig houden op dezelfde dag de bestuurders van AbbVie in de Verenigde Staten om 15:00 CET hun jaarlijkse aandeelhoudersvergadering. Een uitspraak van de rechtbank over deze zaak wordt binnen 6-12 weken verwacht.
Verdere bronnen:
- Achtergronden van de zaak
- Video explaining the case
- Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) rapport: Van patent tot concurrentie – Analyse uitgaven en gebruik 7 dure geneesmiddelen bij ziekenhuisbehandelingen
- Zorgvuldig Advies’ “Verdieping: hoge winsten gemaakt met Humira”: Verdieping op eerste rapport Zorgvuldig Advies naar aanleiding van Conclusie van Antwoord AbbVie
- Brieven van Nederlandse autoriteiten die relevant zijn voor de zaak:
- NZa standpunt verdringing van zorg
- Zorginstituut Nederland (ZIN): Brief i.h.k.v. van de rechtszaak FTV tegen AbbVie inzake Humira
- Autoriteit Consument & Markt (ACM): Beantwoording vragen Farma ter verantwoording
Over de Stichting Farma ter Verantwoording (FtV)
De Stichting Farma ter Verantwoording is een onafhankelijke ANBI stichting naar Nederlands recht, die zich inzet voor een rechtvaardige, betaalbare toegang tot geneesmiddelen voor iedereen. In het bijzonder hechten wij waarde aan eerlijke prijzen voor gezondheidsproducten, in overeenstemming met Europese en internationale wettelijke en mensenrechtenstandaarden. Daarom maken we bezwaar als farmaceutische bedrijven hun marktpositie misbruiken om te hoge prijzen te vragen voor medicijnen. We proberen dit te voorkomen door overheden en andere belanghebbenden van advies en informatie te voorzien. Als dat niet helpt, kunnen we juridische stappen overwegen als middel om onze doelen te bereiken.
over de eerdere zaak van PAF
Dit is de tweede zaak van Farma ter Verantwoording. De eerste zaak van FtV ging over het farmaceutische bedrijf Leadiant, dat een 50 jaar oud geneesmiddel, CDCA, 500 keer duurder maakte na het monopoliseren van grondstoffenbronnen, het opkopen van concurrerende producten en het verkrijgen van de status van “weesgeneesmiddel”, die voorzag in 10 jaar marktexclusiviteit. Deze zaak resulteerde in een boete van €19,5 miljoen van de Nederlandse mededingingsautoriteit ACM in 2021, later verlaagd tot €17 miljoen en bevestigd door de rechtbank Rotterdam. De Nederlandse FtV zaak inspireerde vervolgzaken en boetes in Italië en Spanje.
Deze zaak toont aan dat de strategie van FtV om farmaceutische bedrijven ter verantwoording te roepen voor specifieke marktmisbruiken niet alleen werkbaar is, maar ook als model kan dienen in andere rechtsgebieden.
Over adalimumab (Humira)
Humira is een receptgeneesmiddel voor reumatoïde artritis en veel andere ziekten dat in 2003 voor het eerst op de markt werd gebracht. Humira werd in 2009 het best verkopende farmaceutische product in Nederland, en bleef dat tot 2018 toen het octrooi verliep.
Wereldwijd heeft AbbVie tot 2024 $231 miljard omzet behaald met Humira, mede doordat de prijzen extreem hoog waren in de VS (tot wel $80.000/patiënt/jaar), waar de octrooien pas in 2023 afliepen. Met een vergelijkbare berekening heeft AbbVie wereldwijd tot wel $120 miljard aan buitensporige winst kunnen maken. In mei 2021 riep het Amerikaanse Congres AbbVie en 5 andere farmaceutische bedrijven ter verantwoording voor ‘onhoudbare’ prijzen.